Vinova loza, latinskog naziva Vitis vinifera, dolazi iz familije Vitaceae i roda skrivenosjemenica. Iako obuhvata šezdesetak vrsta drvenastih puzavica, samo nekoliko od njih iz ovog roda se uzgajaju.
Neki od uobičajenih naziva vinove loze na našim prostorima su još i čokot, vinski trs ili vinoloza, trs i loza.
Najzastupljenija u vinogradima širom svijeta je Evro-Azijska loza. Danas postoji 10 000 sorti vinove loze. Njeno stručno ime glasi Vitis vinifera ssp. vinifera.
Sadržaj:
- Istorijat vinove loze
- Morfologija
- Kako se sadi vinova loza
- Životni ciklus vinove loze
- Bolesti vinove loze
- Zaštita vinove loze
Porijeklo i istorijat vinove loze
Najvjerovatnije je da su mnoge današnje sorte nastale ukrštanjem divlje loze (Vitis silvestris) i kulturne loze iz Srednje Azije (Vitis vinifera).
Pisani podaci pokazuju kako je kultura gajenja vinove loze stara 7000-9000. godina. Bila je rasprostranjena u tadašnjim zemljama centralne i Male Azije (Fenikija, Asirija, Persija, itd.) i sjeverne Afrike.
Feničani su, osnivajući svoje kolonije na Sredozemnom i Crnom moru, veoma zaslužni za širenje kulture gajenja vinove loze. Rimljani su visoko cijenili vinovu lozu, preuzevši znanje o njoj od Etruraca i Rašana.
Dolazak filoksere (sušibube) u Evropu, u drugoj polovini 19.-og vijeka, zamalo dovodi do propasti vinogradarstva na ovom kontinentu.
Pronašlo se rješenje u američkoj lozi, čiji korjenov sistem ovaj insekt takođe napada, ali ne može uzrokovati toliku štetu kao kod evropske i čokot nastavlja svoj životni vijek nesmetano.
Na ovu lozu se kalemila plemenita loza, dajući svoj nadzemni dio.
Latinski naziv roda Vitis nastao je od latinske riječi “viere” što znači preplitati ili vezati. Naziv vinifera vrste ima značenje “koji daje vino”.
Morfologija vinove loze
Čokot (trs, panj, gidža) predstavlja svaku pojedinačnu biljku vinove loze. Na njemu razlikujemo vegetativne i generativne organe. Vegetativne organe čine:
- stablo,
- korijen,
- lastari,
- krakovi,
- rašljike i
- listovi,
a generativne:
- pupoljci i okca,
- cvijet,
- cvast,
- bobica,
- sjemenka i
- grozd.
Korijen
Korjenov sistem se dijeli na: korjenov sistem sijanca (nastaje iz sjemena) i adventivni korjenov sistem (nastaje iz određenih vegetativnih dijelova loze).
Korjenov sistem sijanca odlikuje lozu razmnoženu sjemenom. Korjenov začetak je smješten u klici-embrionu, čije je mjesto u sjemenci. Razmnožavanje sjemenom se primjenjuje povremeno, isključivo sa ciljem dobijanja novih loznih podloga, hibrida i sorti.
Adventivni korjenov sistem potiče iz zrelih ili zelenih lastara, ponekad i iz krakova.
Stablo
Stablo je nadzemni dio čokota u kojem se prilikom vegetacije nakupljaju značajne količine rezervnih hranljivih materija, neophodnih za razvoj čokota naredne godine. Stablo se završava nesazrelim-zeljastim lastarima (u jednom dijelu vegetacije) i zrelim lastarima (u jesen, nakon opadanja lišća).
Može biti razgranato i bez razgranavanja.
Kod veoma niskih stabala gdje nema višegodišnjih ogranaka, stablo predstavlja čokot.
Krakovi i rodni čvorovi čine višegodišnje ogranke stabla. Na dužini krakova kod dugih oblika čokota smješteni su rodni čvorovi, zadebljanja na kojima se tokom rezidbe ostavljaju rodni elementi, lukovi ili kondiri.
Lastari
Lastari predstavljaju nosioce zaperaka, rašljika, sitova, pupoljaka, okaca, grozdova i cvasti. Na određenim mjestima po dužini imaju zadebljanja, takozvana kolijenca.
Članak je dio lastara između dva susjedna kolijenca. Na kolijencu je sa jedne strane smješten list, a sa druge grozd ili rašljika, odnosno cvast, iako ovi organi mogu izostati.
Rašljike
Njihov položaj je na suprotnoj strani od lista na kolijencima lastara. To su organi koji se prihvataju za potporne predmete na kojima je loza smještena i na koje nailaze. Tako se loza učvšćuje, lastari se održavaju u uspravnom položaju i omogućava se njihov bolji rast u visinu.
Cvijet
U njemu su smješteni organi za oplodnju, odnosno za generativno razmnožavanje. Više cvjetova zajedno čini cvast iz koje se kasnije razvija grozd. Cvijet vinove loze može biti hermafroditan i onaj kod kojeg je funkcionalan samo ženski cvijet, a polen nesposoban za klijanje.
Cvjetanje vinove loze je jedna od najvažnijih fenofaza njenog razvoja. Ono omogućava oplodnju cvjetova, što je preduslov za rodnost, vrijeme cvjetanja počinje krajem maja.
Grozd
Sastoji se iz bobica i šepurine, te nastaje nakon oplođenja i obrazovanja bobice, iz cvasti. Peteljku grozda čini dio glavne osovine, od mjesta pričvršćenog za lastar do prvog bočnog grananja. Ona, zavisno od sorte, može da bude dugačka, srednje dužine i kratka.
Postoji nekoliko osnovnih tipova grozdova: razgranat, krilast, valjkasto-kupast, kupast i valjkast (cilindričan).
Kako se sadi vinova loza
Sadnja vinove loze zavisi od nekoliko faktora, od kojih su najznačajniji vrsta sadnog materijala, klima, meteorološke prilike i zemljište. Da bi se postigli željeni prinosi, sadnja se mora obaviti u pravo vrijeme, u kombinaciji sa odgovarajućim, zdravim sadnim materijalom.
Naši klimatski uslovi najviše pogoduju sadnji u proljeće i jesen.
Izbor sadnog materijala
Čak i ako je u pitanju mali zasad, preporučuje se korištenje isključivo kalemova I klase, koji predstavljaju klasični sadni materijal, a na etiketama su označeni narandžastom bojom.
Vrijeme i način sadnje
Naši klimatski uslovi su najpovoljniji za sadnju u periodu od sredine marta do sredine aprila. Jesenja sadnja se primjenjuje u toplijim rejonima i na lakim zemljištima. U rejonima u kojima se zemljište ne zamrzava, sadnja loznih kalemova može da se odradi u zimskom periodu.
Sadnja vinove loze tokom ljeta (od juna do oktobra) je moguća kada se za sadni materijal upotrebljavaju kalemovi proizvedeni po takozvanom sistemu kartonažne tehnike koji se sade bez vađenja iz ambalaže.
Priprema kalemova za sadnju
Pri kupovini kalemova najvažnije je posvetiti pažnju spojnom mjestu korjenovog sistema, kao i razvijenosti lastara.
Kontrola spojnog mjesta se može obaviti na način da se kalem lagano uvije rukom na lijevu i desnu stranu. Kod dobro sraslog spojnog mjesta nema pukotine.
Lastar mora imati boju kore karakterističnu za traženu sortu, zdrav, sa 4-5 normalno razvijenih najnižih okaca. Lastar treba prekratiti na dva okca.
Sadnja vinove loze
Dubina jamica za sadnju treba biti 40-50cm, a širina 30-40cm. Za kopanje se koristi ašov i u svaku otvorenu jamicu stavlja se po jedan kalem. Nakon postavljanja kalemova, oni se privremeno vade dok se u međuvremenu u jamice ubacuje sloj od 5-6cm umjereno vlažne, plodne i trošne zemlje.
Kalem se potom vraća tako što bazalni dio korjenovog struka ide na vrh humke, a žile koje trebaju zahvatiti sve strane jamice se ručno raspoređuju. Preko njih se nanosi zemlja koja se potom ugazi, uz pridržavanje kalema ispod spojnog mjesta, da ne bi došlo do njegovog pomjeranja.
Na svaku jamicu potom ide 3-5 litara vode, nakon čijeg cijeđenja se po sredini rastura po 50g NPK đubriva formulacije 10-20-30.
Vršni dio jamića se ispuni mješavinom zemlje pomješane sa zgorelim stajnjakom i organskim đubrivom, a na to ide otprilike 5cm trošne zemlje radi spriječavanja isparavanja vode iz zemljišta i njegovo pucanje.
Na kraju se pravi humka od sitne zemlje, koja je pri osnovi širine oko 30cm, dok je njena visina 5-8cm iznad presjeka na lastaru.
Životni ciklus vinove loze
Vinova loza ima dva biološka ciklusa:
- veliki ili životni ciklus i
- mali ili godišnji biološki ciklus.
Godišnji ciklus vinove loze se sastoji od perioda vegatacije ili aktivnog života i zimskog perioda (perioda mirovanja).
U periodu mirovanja (od momenta opadanja lišća do početka vegetacije) obavlja se zimska rezidba vinove loze. To je jedna od najtežih i najvažnijih agrotehničkih operacija pomoću koje se obrazuje i održava uzgojni oblik čokota, reguliše se i uspostavlja pravilan odnos između vegetativnog razvoja, kvaliteta grožđa te visine prinosa.
Zimska rezidba može da bude: duga (ostavljaju se lukovi), kratka (ostavljaju se kondiri) i mješovita (kombinacija lukova i kondira).
Razmnožavanje vinove loze
Vinova loza se razmnožava generativno (putem sjemena) i vegetativno (kalemljenjem ili putem reznica). Vegetativno razmnožavanje je šire zastupljeno zbog brzog i lakog dobijanja velikog broja novih biljaka približno istih osobina koje rano počinju da plodonose, kao i zbog toga što se osobine roditelja identično prenose na potomstvo.
Generativno razmnožavanje vinove loze se primjenjuje jedino prilikom stvaranja novih sorti. Inače nije u upotrebi jer se dobijene biljke razlikuju i međusobno, i od roditelja, po biološkim osobinama i morfološkim obilježjima.
Bolesti vinove loze
Do polovine 19.-og vijeka, evropska vinova loza gajena je bez skoro ikakve zaštite, sve do prenošenja bolesti i štetočina iz Sjeverne Amerike. U savremenom vinogradarstvu neophodna je uspješna i konstantna zaštita vinove loze. U nastavku slijede neke od najraširenijih bolesti ove biljke.
Plamenjača
Karakteristična je po uljanim pjegama na lišću i bjeličastim prevlakama na naličju, nakon čijeg širenja i spajanja velika površina lišća dobija mrku boju i izumire. Plamenjača se pojavljuje gotovo svake godine, pričinjavajući velike štete, a gljiva koja je uzrokuje je Plasmoparaviticola.
Pepelnica (Uncinula necator)
Na cvjetovima, lišću, lastarima i bobicama se u proljeće pojavljuje pepeljasta prevlaka, lišće počinje da se uvija i suši, lastari postaju kratki i nerazvijeni, starije bobice trunu i pucaju, a mlade se smežuravaju i suše. Za njen razvoj dovoljna je zasićenost vazduha vodenom parom, a pepeljaste prevlake od spora se raznose vjetrom i kišom.
Siva trulež grožđa
Prepoznaje se po tamnim, krupnim, okruglastim pjegama u čijem okviru tkivo bobica omekšava i trune, što dovodi do smežuravanja bobice. Naziv je dobila zbog sive prevlake na grozdovima.
Fomopsis
Najviše štete donosi u godinama kad je kišovito za vrijeme otvaranja okaca, što kasnije uzrokuje propadanje zimskih okaca i razvijanja manjeg broja lastara od potrebnog. Zbog toga se neki dijelovi ili cijeli čokot mogu osušiti.
Eutipiozno izumiranje vinove loze
Zahvata drvenasta tkiva, a jačina pojave ovog parazita uslovljena je količinom padavina. Dovodi do izumiranja vinove loze i uzrokovano je Eutypalatom.
Crvenilo lišća
Zaraženo lišće ranije opada i suši se. Na određenim sortama može biti veoma štetna, iako nije posebno raširena bolest.
Zaštita vinove loze
Kako bi se napravio plan zaštite vinove loze, na prvom mjestu je najvažnije obratiti pažnju na bolesti koje je gotovo svake godine napadaju, a od kojih se najviše ističu plamenjača, pepelnica i siva trulež.
U nastavku će biti opisani neki od načina za suzbijanje i zaštitu, kao i nekoliko preparata, korisnih u zaštiti ove biljke.
Kada se prska vinova loza? Važno je pitanje prilikom zaštite od osnovnih, kao i drugih bolesti koje je napadaju. Prskanje vinove loze obavlja se prije i nakon cvjetanja, kao jedan od osnovnih vidova zaštite.
Kod plamenjače, dreniranjem zemljišta i uklanjanjem zaraženih lastara može se smanjiti njen infektivni potencijal. Ako se primjene prije pojave prvih simptoma, uspješni su bakarni preparati i preparati iz grupe ftalimida i ditiokarbamata. Ako se simptomi pojave, upotrebljavaju se sistemični fungicidi, na primjer: Quadris, Ridomil i slični.
Prvi fungicid koji se koristio za suzbijanje plamenjače bio je sumpor, koji se koristi već više od 150 godina. Za zaštitu se koriste i sledeći preparati: Systhane, Topas, Stroby, Zato, Tilt, Olymp. Preventivno se koriste preparati na bazi sumpora.
Za sivu trulež se od agrotehničkih mjera treba primjenjivati: gajenje sorti na manje bujnim podlogama, pravilnu zrelu i zelenu rezidbu, đubrenje manjom količinom azota, uklanjanje listova zbog boljeg provjetravanja.
Kad su hemijske mjere u pitanju, najefikasniji su botriticidi: Signum, Konker, Switch itd.
Još jedan važan vid zaštite je i kalemljenje vinove loze, koje zavisi od područja, sorte itd., a da li je loza spremna, procjenjuje se na osnovu presjeka lastara podloge i plemke.
